Tiêu chảy cấp – Căn bệnh có thể gặp ở bất cứ đối tượng nào, nhất là người già và trẻ em. Trong bài viết này, Heal Central sẽ gửi tới độc giả những thông tin về căn bệnh này, cùng những biện pháp chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa hiệu quả.
Khái niệm
Tiêu chảy cấp là căn bệnh truyền nhiễm cấp tính rất nguy hiểm. Các triệu chứng phổ biến của bệnh là nôn, tiêu chảy, mất nước, rối loạn điện giải. Bệnh sẽ gây ra tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Nếu tiêu chảy xảy ra dưới 2 tuần là tiêu chảy cấp, còn hơn 4 tuần là tiêu chảy mãn tính.
Tiêu chảy cấp là bệnh lý vô cùng phổ biến và chỉ xếp sau nhiễm trùng đường hô hấp. Hiện nay, tiêu chảy cấp được cho là nguyên nhân hàng đầu gây ra tử vong ở trẻ nhỏ dưới 4 tuổi và tập trung nhiều ở những nước đang phát triển.
Nguyên nhân gây bệnh
Một số nguyên nhân chính
- Virus: virus gây ra tiêu chảy như virus Norwalk, cytomegalovirus và hepatitis. Nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tiêu chảy cấp ở trẻ nhỏ là Rotavirus, ở người lớn là norovirus.
- Ký sinh trùng và vi khuẩn: vi khuẩn và ký sinh trùng có thể xâm nhập vào cơ thể thông qua thực phẩm hoặc nguồn nước sử dụng bị ô nhiễm. Tiêu chảy do du lịch là loại tiêu chảy do ký sinh trùng hay vi khuẩn xâm nhập khi đi du lịch ở những nước đang phát triển. Một loại vi khuẩn khác gây ra nhiễm trùng dẫn đến tiêu chảy là Clostridium difficile, Loại vi khuẩn này có thể được xảy ra sau đợt điều trị thuốc kháng sinh hoặc ngay cả trong khi đang điều trị ở bệnh viện.
- Phẫu thuật: Tiêu chảy có thể xảy ra khi bị cắt bỏ túi mật hoặc bụng.
- Thiếu Lactose: Lactose là đường có trong sữa và sản phẩm chiết xuất từ sữa. Những người thiếu cơ chất trong phân giải Lactose sẽ gặp vấn đề về tiêu hóa đường sữa. Cung cấp thiếu Lactose có thể sẽ tăng theo tuổi vì nồng độ enzyme đảm nhiệm vai trò tiêu hóa đường sữa bị giảm khi còn bé.
- Fructose: Fructose là đường có trong tự nhiên như ở trái cây, mật ong,…Một số đồ uống còn được cho thêm Fructose. Tiêu chảy có thể xảy ra do cơ địa gặp vấn đề trong tiêu hóa fructose.
- Do sử dụng thuốc: Nhiều loại thuốc có thể gây tiêu chảy như kháng sinh. Thuốc kháng sinh là thuốc có tác dụng diệt khuẩn, trong đó bao gồm cả vi khuẩn tốt lẫn vi khuẩn xấu. Dùng thuốc kháng sinh có thể gây rối loạn cân bằng tự nhiên của vi khuẩn ở đường ruột. những loại thuốc như thuốc kháng axit có magie, thuốc ung thư cũng có thể là nguyên nhân gây ra tiêu chảy ở người bệnh.
- Chất ngọt nhân tạo: chất ngọt nhân tạo như mannitol, sorbitol được tìm thấy trong kẹo cao su hay các sản phẩm không đường khác. Những chất này cũng có nguy cơ gây ra tiêu chảy ở một số người khỏe mạnh.
Triệu chứng bệnh
Ở người lớn, tiêu chảy cấp được phân thành hai loại:
- Loại 1: là loại tiêu chảy cấp xâm nhập có kèm theo biểu hiện như phân có máu, sốt. Loại này phổ biến do ký sinh trùng hay viêm ruột xuất tiết.
- Loại 2: là loại tiêu chảy cấp không xâm nhập, không đi kèm với biểu hiện phân có máu và sốt. loại này phổ biến do virus, phân hầu như toàn nước và ít bị đau bụng.
Bên cạnh đó, có những triệu chứng có thể xuất hiện ở cả hai nhóm như:
- Nôn: dịch nôn có thể chứa nước, thức ăn và đôi khi có cả dịch mật.
- Đau bụng: cơn đau có thể âm ỉ hoặc đau nhói và khi đi đại tiện cơn đau sẽ tăng lên.
- Do bị mất nước, mất điện giải nghiêm trọng nên người bệnh sẽ có triệu chứng như sút cân nhanh, mệt mỏi, chóng mặt, da khô, khát nước, ít hoặc không đi tiểu, nước tiểu có màu sẫm.
Đường lây truyền bệnh
Yếu tố nguy cơ chính gây ra tiêu chảy cấp là tiếp xúc với các tác nhân truyền nhiễm. Virus và vi khuẩn lây truyền chủ yếu qua đường phân-miệng,vì thế cần rửa tay và vệ sinh sạch sẽ là vô cùng quan trọng trong ngăn ngừa nhiễm trùng.
Đối tượng có nguy cơ cao bị tiêu chảy cấp
- Theo độ tuổi: thường xảy ra ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi và người lớn trên 60 tuổi.
- Người vệ sinh cá nhân không tốt.
- Người bị suy giảm miễn dịch: có thể xảy ra ở những người bị suy dinh dưỡng, hóa trị bệnh ung thư hay người mắc HIV/AIDS.
- Lạm dụng thuốc kháng sinh: khi sử dụng nhiều thuốc kháng sinh có thể gây ra hệ lụy như mắc bệnh nhiễm Clostridium difficile hay loạn khuẩn đường ruột.
- Độ pH dịch vị giảm: có ở những người có bệnh ký viêm dạ dày mạn hoặc sử dụng nhiều những loại thuốc ức chế bài tiết acid.
- Phơi nhiễm độc tố của vi khuẩn ruột: thường xảy ra ở người đi du lịch ở khu vực kém phát triển, thực phẩm nhiễm khuẩn, môi trường vệ sinh kém.
Biện pháp phòng ngừa
Một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả
- Giữ cho tay sạch sẽ: thường xuyên rửa tay với xà phòng trong thời gian tối thiểu là 20 giây. Trước và sau khi ăn cần rửa tay sạch sẽ. Rửa tay sau khi tiếp xúc với tác nhân truyền nhiễm như xử lý thịt sống, thay tã, ho, hắt hơi, xì mũi, sử dụng nhà vệ sinh.
- Khi không tiện rửa tay nên sử dụng chất khử trùng tay: chất khử trùng chứa cồn có thể thay thế cho xà phòng khi bạn không thể đi đến bồn rửa. Nên dùng sản phẩm chứa 60% cồn trở lên.
- Xây dựng hệ thống nhà vệ sinh sạch sẽ: Nhà vệ sinh sạch sẽ, đảm bảo sẽ giúp ngăn ngừa được căn bệnh tiêu chảy cấp.
- Thực hiện việc ăn chín uống sôi: Không nên ăn các thực phẩm chưa được nấy chín vì nguy cơ nhiễm vi sinh vật trong đồ ăn sống là có thể xảy ra.
- Tiêm phòng rotavirus ở trẻ sơ sinh.
Khi đi du lịch hay dã ngoại bạn cần lưu ý những điều sau để tránh nhiễm trùng
- Cẩn thận đối với đồ ăn: Thức ăn nên ăn nóng và được nấu chín. Trái cây và rau sống cần hạn chế sử dụng hoặc ăn khi thực phẩm được đóng gói, bọc kín. Bạn cũng nên tránh những loại thịt sống, chưa được nấu chín hay thực phẩm từ sữa.
- Cẩn thận đối với đồ uống: Nên sử dụng đồ uống đóng chai hoặc được phục vụ để trong thùng chứa ban đầu của nó. Hạn chế dùng nước máy và nước đá viên. Nếu được hãy đánh răng bằng nước đóng chai. Nên dùng đồ uống làm từ nước đun sôi như trà, café. Rượu và caffeine sẽ làm bệnh tiêu chảy và mất nước trở lên nghiêm trọng hơn.
- Kiểm tra cảnh báo du lịch: Theo dõi các cảnh báo về bệnh đã đăng tải trên phương tiện truyền thông đại chúng ở khu vực bạn đang định đến.
Phương pháp chẩn đoán
Bác sĩ sẽ hỏi người bệnh về tiền sử bệnh, loại thuốc đang được sử dụng, khám thể chất và làm một vài xét nghiệm để tìm ra nguyên nhân gây tiêu chảy cấp như:
- Xét nghiệm công thức máu: nhằm tìm ra nguyên nhân tiêu chảy cấp.
- Xét nghiệm phân: xác định sự có mặt của ký sinh trùng hay virus không.
- Soi tràng sigma và hậu môn.
Biện pháp điều trị bệnh
Trong thời gian ngắn một vài ngày, đa số các trường hợp tiêu chảy không thể tự khỏi mà không cần điều trị. Nếu khắc phục tại nhà cho bệnh tiêu chảy mà vẫn không thành công khi người bệnh đã thay đổi lối sống và áp dụng các biện pháp thì bác sĩ sx chỉ định sử dụng các biện pháp điều trị như:
- Dùng thuốc kháng sinh: thuốc kháng sinh điều trị tiêu chảy do ký sinh trùng hoặc vi khuẩn, nhưng không được điều trị cho tác nhân là virus vì thuốc kháng sinh không có tác trên virus.
- Uống nước: đây là biện pháp rất tốt để bù lượng nước đã bị mất, vì vậy cần uống nhiều nước. Trong một số trường hợp người bệnh sau khi uống nước sẽ đau dạ dày hoặc nôn, bác sĩ chuyên khoa sẽ chỉ định truyền dịch qua đường tĩnh mạch.
- Bổ sung chất điện giải: Tiêu chảy gây ra mất nước kèm theo mất điện giải, vì vậy cung cấp điện giải là vô cùng quan trọng. Người bệnh có thể bổ sung khoáng chất bằng bằng cách uống nước ép trái cây hay ăn súp chứa muối Natri. Lưu ý rằng một số loại nước ép như táo có thể làm bệnh nặng hơn. Bệnh nhân cũng có thể sử dụng các thuốc bổ sung thêm điện giải như Oresol. Những thuốc này có thể cung cấp lượng lớn chất điện giải, điều mà bệnh nhân tiêu chảy rất cần thiết.
- Đối với trẻ nhỏ: Cần sử dụng dung dịch bù nước, bù khoáng bằng đường uống như Pedialyte.
- Nếu bác sĩ đã xác định loại thuốc kháng sinh nào gây tiêu chảy cho người bệnh thì sẽ thay thế hoặc giảm liều thuốc cho bệnh nhân.
Biến chứng thường gặp trong bệnh tiêu chảy cấp
Một số biến chứng nguy hiểm khi bị tiêu chảy cấp:
- Khi không được bù nước và điện giải kịp thời sẽ làm người bệnh kiệt sức dẫn đến tử vong.
- Có thể gây tử vong do suy thận cấp.
- Người bệnh nên uống nhiều nước, đặc biệt là sau khi đi cầu.
- Suy dinh dưỡng do trong thời gian bệnh người bệnh ăn rất ít.
Những sai lầm khi điều trị tiêu chảy cấp
Hạn chế uống nước vì sợ tiêu chảy nhiều hơn
Điều này càng làm người bệnh kiệt sức hơn vì:
- Bổ sung nước là vô cùng quan trọng, tránh kiệt sức sau khi nước liên tục bị mất khi đi cầu.
- Những cơ quan, bộ phận chưa nhiễm khuẩn cần chất dinh dưỡng và nước để hoạt động bình thường.
- Nên uống nước hoa quả, trái cây, nước lọc để người bệnh thấy thoải mái và khỏe khoắn hơn.
Uống thuốc cầm tiêu chảy
Các thuốc cầm tiêu chảy có thể gây độc cho bệnh nhân đang bị tiêu chảy:
- Không sử dụng thuốc có tác dụng cầm tiêu chảy như nước sắc vỏ măng cụt, nước đọt ổi non, thuốc cầm tiêu chảy (viên Imodium, còn Paregoric, viên Mangostana).
- Thuốc cầm tiêu chảy sẽ làm giảm nhu động ruột làm cho phân không ra ngoài được. Phân tích tụ trong ổ bụng gây ra viêm, tắc ruột dẫn đến tử vong.
Kiêng ăn quá mức
Nhiều trường hợp bị tiêu chảychỉ ăn cháo muối, điều này rất dễ làm kiệt sức người bệnh.
Khi nhiễm khuẩn đường ruột gây tiêu chảy thì vần có phần ruột chưa bị tổn thương nên việc hấp thu dưỡng chất và nước như bình thường. Vì thế cần cho người bệnh ăn uống bổ sung nhiều hơn để tránh suy dinh dưỡng và kiệt sức cho người bệnh.
