Hơn 10 năm sau khi lần đầu tiên được sử dụng để giảm ốm nghén ở phụ nữ có thai, ước chừng có hơn 100.000 thai nhi bị ảnh hưởng bởi thuốc, và dưới 3.000 trẻ còn sống, Thalidomide mang đến cho chúng ta những bài học gì?
1. Từ ‘thần dược’ có doanh số ngang với Aspirin
Thalidomide là một thuốc được sản xuất bởi công ty Chemie Grünenthal của Đức, sau những năm 1945 thuốc được bán rất chạy vì làm giảm đau, giảm lo lắng, và giúp giải phóng tinh thần của những cựu chiến binh sau thế chiến thứ 2.
Năm 1957 cty đẩy mạnh thuốc lên nhiều nhóm đối tượng khác nhau, bao gồm trẻ em, người già và cả phụ nữ có thai. Thuốc được quảng cáo là hoàn toàn an toàn cho các đối tượng trên. Thị trường đầu tiên mở cửa cho thuốc là Đức, Châu Âu, Nhật và Úc.
4 năm sau đó, 1961, người ta đột nhiên thấy có sự xuất hiện cao bất thường của những đứa trẻ bị ‘hội chứng chim cánh cụt’ (phocomelia): sinh ra với tay và chân ngắn bất thường, không có cánh tay, cẳng tay … hội chứng này sau đấy được chứng minh là do Thalidomide
2. Thử nghiệm vội vã, không hợp qui cách
Thử nghiệm vội vã, không hợp qui cách, không phát hiện được tác dụng phụ nguy hiểm
Frances Kelsey, một người hùng của FDA và nước Mỹ vì đã ngăn chặn không cho thuốc vào thị trường Mỹ, do bà đã chú ý tới những lỗ hổng rất lớn trong quá trình thử Thalidomide:
- Không có dữ kiện cho thấy thuốc có qua được nhau thai hay không
- Chưa có bất cứ một thử nghiệm lâm sàng nào của thuốc trên nước Mỹ
- Dữ kiện không hoàn toàn đáng tin tưởng
- Các ‘thử nghiệm lâm sàng’ được cty GmbH tiến hành trước đó là đưa hơn 2.5 triệu viên nén Thalidomide cho hơn 20.000 bệnh nhân, khoảng 3.700 phụ nữ tuổi sinh đẻ, hơn 200 người đang mang thai. Có hơn 1.000 bác sĩ tham gia thử nghiệm nhưng rất ít người theo dõi bệnh nhân sau khi phân phối thuốc cho họ!
Chính vì Thalidomide: rất nhiều em bé có thể bị mất từ trong bụng mẹ (thai chết lưu), nhiều trẻ vừa mất khi được sinh ra. Ước lượng có hơn 100.000 thai nhi bị ảnh hưởng bởi thuốc, hơn 10.000 trẻ được sinh ra và có ít hơn 3.000 em bé còn sống với ‘hội chứng chim cánh cụt’.
Cũng chính từ sau sự kiện này, uy tín của FDA càng tăng lên dữ dội, các thử nghiệm lâm sàng, đặc biệt dành cho phụ nữ mang thai càng được siết chặt hơn.
3. Thalidomide: con dao 2 lưỡi, hợp chất 2 mặt!
Về mặt cấu trúc hoá học (xem hình), thalidomide là một hỗn hợp 2 đồng phân đối quang R và S (mọi người cứ tưởng tượng như tay phải và tay trái của chúng ta): nên được xem là 2 chất có tác dụng khác nhau. Đồng phân S là chất gây quái thai, còn đồng phân R là chất có tác dụng gây tê, giảm đau. Nhiều người nói rằng, nếu chỉ sản xuất đồng phân R thì sẽ không có tác dụng phụ.
Tuy nhiên có một điều đáng nói là khi đưa vào cơ thể, các đồng phân R và S sẽ tự chuyển đổi lẫn nhau. Nếu thử nghiệm lâm sàng được tiến hành chặt chẽ, chắc rằng tác dụng gây quái thai của Thalidomide đã được phát hiện từ sớm.
4. Bài học rút ra là gì?
(1) Hãy cẩn thận với những thứ đưa vào cơ thể?
Nên nhớ, chúng ta hoàn toàn có quyền làm chủ những thứ chúng ta dùng/tiêm/ăn/xức/bôi lên cơ thể. Các sản phẩm phức tạp như thuốc, vaccine, thực phẩm chức năng tại sao chúng ta lại cẩu thả nhỉ?
Những thứ nghe như rất an toàn nhưng nếu không đươc thử nghiệm đầy đủ vài ba năm sau, một đống tác dụng phụ kinh khủng có thể xảy ra bất ngờ.
(2) Không chơi với người hai mặt
Hợp chất hoá học không phải chất nào cũng có đồng phân đối quang, mà những chất có đồng phân đối quang là rất phức tạp, đặc biệt chất đối quang còn có thể ‘trở mặt’ bất cứ lúc nào thì càng phải cẩn thận chứ nhỉ? Giống như con người thôi, ai lại thích chơi với người bề ngoài thì tự xưng là anh em, sau lưng thì muốn nuốt sống mình đâu. Phải không nè?
TLTK:
Tokunaga. Nature 2018
Fintel et al. Thalidomide stories. Helix Northwestern 2009
