Tai biến mạch máu não là một bệnh được nhiều người biết đến là một căn bệnh nguy hiểm và tỷ lệ tử vong cao. Tuy nhiên chưa có nhiều người hiểu rõ cách phòng tránh, các dấu hiệu nhận biết để phát hiện sớm hay cách sơ cứu nếu gặp người tai biến mạch máu não. Qua bài viết này, Heal Central sẽ cung cấp những thông tin cơ bản mà mọi người cần phải biết về bệnh tai biến mạch máu não.
Tai biến mạch máu não là bệnh gì?
Tai biến mạch máu não là bệnh do những bất thường của mạch máu trên não, các mạch máu não bị tắc hoặc vỡ dẫn tới tình trạng thiếu máu cung cấp cho các mô ở não, đồng thời gây ra tình trạng thiếu O2 cho mô não. Mà não là một cơ quan rất nhạy cảm với trường hợp thiếu O2, chỉ thiếu O2 trong một thời gian rất ngắn cũng dẫn tới những tổn thương nghiêm trọng cho não, các tế bào não sẽ mất chức năng một cách đột ngột, nhanh chóng, thậm chí có thể gây chết các tế bào não rất nhanh. Tình trạng thiếu O2 càng kéo dài, tổn thương càng lan rộng và nặng nề, nguy cơ tử vong rất cao. Tai biến mạch máu não còn gọi là đột tử.
Tai biến mạch máu não được chia thành hai loại là thể nhồi máu não và thể xuất huyết não.
Thể nhồi máu não: Thể nhồi máu não chiếm phần lớn trong các ca bệnh tai biến mạch máu não, lên tới 80%. Thể nhồi máu não do các mạch máu (có thể là động mạch, mao mạch hay tĩnh mạch não) bị tắc nghẽn, xuất hiện huyết khối gây tắc mạch hay do hẹp mạch máu dẫn tới máu không được lưu thông trong tuần hoàn não, dẫn tới tình trạng thiếu O2 cho các mô não. Những vùng não không được cung cấp O2 sẽ dần bị hoại tử và chết đi. Bệnh nhân cần được cấp cứu ngay trong vòng 4 giờ sau khi có triệu chứng biểu hiện, phát hiện càng sớm và đưa bệnh nhân đến bệnh viện để cấp cứu kịp thời sẽ giúp giảm tỷ lệ tử vong hay những biến chứng nặng nề.
Thể xuất huyết não chiếm tỷ lệ ít hơn thể nhồi máu não, chỉ chiếm 20%, tuy nhiên tỷ lệ bệnh nhân tử vong do xuất huyết não thì cao hơn nhiều so với nhồi máu não. Xuất huyết não là tình trạng máu từ các mạch máu não vì một nguyên nhân nào đó, có thể do tắc và vỡ mạch, do rối loạn đông máu, làm máu chảy ra khỏi lòng mạch vào các mô não từ đó gây tổn thương trực tiếp lên não, gây phù não, chèn ép gây vỡ mạch não. Từ đó cũng dẫn tới tổn thương nặng nề nghiêm trọng. Bệnh nhân có thể tử vong nhanh chóng nếu không được cấp cứu kịp thời, thời gian cấp cứu cho bệnh nhân chỉ được tính bằng phút.
Xem thêm: Bệnh nhịp tim chậm: Triệu chứng, Xử trí và Chế độ ăn hàng ngày
Bệnh bệnh tai biến mạch máu não có nguy hiểm không?
Bệnh tai biến mạch máu não được xếp vào một trong những bệnh nguy hiểm nhất với nguy cơ tử vong rất cao. Theo các nghiên cứu khoa học, tỷ lệ tử vong do tai biến mạch máu não xếp thứ hai chỉ sau các bệnh tim mạch. Không chỉ có tỷ lệ tử vong cao, bệnh này còn xảy ra một cách đột ngột, những tổn thương xuất hiện nhanh chóng và nặng nề, người bệnh có thể tử vong nhanh chóng.
Do tai biến mạch máu não dẫn tới những tổn thương về não nặng nề, nên để lại nhiều di chứng rất nghiêm trọng như mất các chức năng vận động, cảm xúc, rối loạn nhận thức, ý thức,… Người bệnh có thể rơi vào trạng thái liệt, thậm chí sống đời sống thực vật.
Xem thêm: Bệnh tăng huyết áp: Nguyên nhân, Triệu chứng, Điều trị và Phòng tránh
Nguyên nhân gây bệnh tai biến mạch máu não
Bệnh tai biến mạch máu não gây ra chủ yếu do nguyên nhân tắc mạch và vỡ mạch.
Tắc nghẽn mạch máu não có thể là tắc do cục huyết khối trong các trường hợp tổn thương thành mạch, huyết khối từ các vị trí khác của mạch máu di chuyển tới mạch não và bị tắc nghẽn ở đó, hay gặp ở những người bệnh tim mạch. Tắc nghẽn trong bệnh lý của mạch máu như bệnh xơ vữa động mạch, mạch máu bị hẹp do các mảng xơ vữa phát triển làm hẹp lòng mạch.
Vỡ mạch máu não có thể do các nguyên nhân như tăng huyết áp làm tăng áp lực của máu lên thành mạch, kết hợp với việc mạch máu bị giãn, giảm tính đàn hồi và xơ vữa làm cho mạch máu dễ bị vỡ, tình trạng tắc mạch cũng gây ra vỡ mạch do lượng máu dồn về tạo áp lực cao gây vỡ.
Các rối loạn về đông máu như giảm số lượng tiểu cầu và các yếu tố đông máu dẫn tới xuất huyết chảy máu ra khỏi lòng mạch gây ra xuất huyết não.
Những người mắc các bệnh như bệnh tim mạch, béo phì, mỡ máu, xơ vữa động mạch, đái tháo đường, dị dạng mạch máu có nguy cơ tai biến mạch máu não cao.
Triệu chứng của bệnh tai biến mạch máu não
Các triệu chứng của bệnh tai biến mạch máu não xuất hiện do những tổn thương trên các vùng não, do đó có nhiều biểu hiện khác nhau bao gồm:
Thứ nhất là những biểu hiện trên khuôn mặt. Các trạng thái cảm xúc, cơ mặt được thần kinh chi phối. Khi vùng não bị tổn thương, cơ mặt không biểu hiện như bình thường, bệnh nhân có biểu hiện méo một bên mặt. Cơ mặt mang nét buồn rầu, khi cười miệng bị méo một bên. Cơ mặt bị cứng, khó biểu hiện trạng thái cảm xúc, thậm chí liệt cơ mặt, thường bị liệt một bên cơ mặt.
Thứ hai, xuất hiện các rối loạn về vận động. khả năng vận động của cơ thể giảm dần, đặc biệt là cánh tay của bệnh nhân, bệnh nhân có biểu hiện khó khăn trong việc cử động của cánh tay, sau đó không cử động được cánh tay, giơ hai cánh tay của bệnh nhân lên, bệnh nhân không giơ được ở một bên cánh tay. Sau đó, sự mất vận động sẽ biểu hiện lên cả những bộ phận khác của cơ thể, bệnh nhân có thể bị liệt nửa người, bệnh nhân khó đi lại.
Thị lực giảm đi do tổn thương ở vùng não điều khiển khả năng nhìn của mắt, làm cho người bệnh nhìn mờ, nhìn đôi nhìn ba.
Rối loạn ngôn ngữ: Do não cũng điều khiển khả năng nhận thức, ngôn ngữ cũng như các cử động nói. Khi não bị tổn thương, người bệnh sẽ khó nói, khó hiểu, nói không ra tiếng, nói không rõ ràng, nói lắp.
Rối loạn khả năng giữ thăng bằng, người bệnh có cảm giác hoa mắt, chóng mặt, mất phương hướng, đứng không vững.
Bệnh nhân có biểu hiện đau đầu dữ dội, đau đầu từng cơn, mức độ đau ngày càng tăng lên. Nếu không được kịp thời chữa trị bệnh nhân có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm như chết não.
Bệnh nhân có thể có biểu hiện nấc cục. Tuy nhiên, nhiều người thường bỏ qua dấu hiệu này do nghĩ rằng đó chỉ là biểu hiện bình thường, dẫn tới việc chủ quan. Dấu hiệu này thường gặp ở phụ nữ nhiều hơn.
Biểu hiện khó thở. Tùy thuộc vùng não bị tổn thương, nếu vùng tổn thương ở trung tâm hô hấp sẽ dẫn đến những rối loạn trong hô hấp, cùng với việc não thiếu oxy sẽ dẫn tới tình trạng như khó thở, thở hổn hển từ đó làm cho tim đập nhanh hơn.
Di chứng của tai biến mạch máu não
Tai biến mạch máu não là một bệnh nguy hiểm, xảy ra đột ngột, tỷ lệ tử vong cao. Chỉ có số ít người nếu tai biến ở mức độ nhẹ và được phát hiện, cấp cứu kịp thời thì có thể trở lại cuộc sống bình thường, còn lại phần lớn người sau khi bị tai biến mạch máu não thì để lại những di chứng nặng nề. Tùy vào mức độ tổn thương, vị trí não bị tổn thương, loại tổn thương và thời gian được cấp cứu mà người bệnh có thể để lại những di chứng ở mức độ khác nhau như:
- Các di chứng về chức năng vận động: đi lại khó khăn, khó kết hợp nhiều động tác cùng lúc, liệt các cơ như cơ mặt, liệt chân tay, liệt nửa người, cơ yếu, run chân, run tay, khó khăn trong động tác nuốt, tiểu tiện không tự chủ.
- Các di chứng về chức năng ngôn ngữ bao gồm khó nói, khó viết, khó hiểu, nói không rõ ràng, mất tiếng.
- Các di chứng về nhận thức như trí nhớ giảm sút, mất trí nhớ, mất thăng bằng, chóng mặt, hoa mắt.
- Các di chứng về chức năng cảm xúc: Rối loạn cảm xúc, trầm cảm, thay đổi hành vi, mất khả năng kiểm soát hành vi, cảm xúc.
- Thị lực giảm, thậm chí có thể mù bị mù một hoặc cả hai mắt.
- Thường xuyên đau đầu.
Chẩn đoán bệnh tai biến mạch máu não
Chẩn đoán lâm sàng dựa vào các biểu hiện của bệnh nhân. Bệnh nhân có biểu hiện của triệu chứng thần kinh khu trú, tùy vào vị trí tổn thương bệnh nhân có các biểu hiện lâm sàng khác nhau về vận động, hô hấp, cơ mặt,… Tai biến xảy ra một cách đột ngột, biểu hiện cấp tính, không có dấu hiệu báo trước, bệnh nhân có thể ngất đi, ngã khụy xuống. Bệnh nhân không có biểu hiện chấn thương sọ não.
Với những biểu hiện trên, bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh nhân bị tai biến mạch máu não trên 90% kèm với các chẩn đoán khác để xác định chính xác và xác định phân biệt.
Chẩn đoán cận lâm sàng bao gồm làm các xét nghiệm và chụp hình ảnh tổn thương.
Bác sĩ cho bệnh nhân chụp cắt lớp, chụp cộng hưởng từ để xác định vị trí vùng não bị tổn thương.
Chụp mạch não để xác định vị trí mạch máu não bị tổn thương, nơi tắc, vỡ mạch, nơi mạch máu hẹp, hình thành các cục máu đông.
Làm điện tim đồ, siêu âm xác định nhịp tim, có tổn thương tim hay không, đánh giá các yếu tố nguy cơ về tim mạch.
Làm các xét nghiệm máu bao gồm xét nghiệm công thức máu các thành phần của máu đặc biệt là tiểu cầu, bạch cầu, các yếu tố đông máu, xét nghiệm nồng độ glucose máu xác định đường huyết và nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, xét nghiệm đánh giá các chức năng của gan, thận, điện giải đồ, làm các phản ứng huyết thanh kháng nguyên kháng thể để xác định các yếu tố nguyên nhân do vi khuẩn như lao, giang mai.
Chẩn đoán phân biệt nhằm tìm ra nguyên nhân hay là loại tai biến mạch máu não gặp phải, là thể nhồi máu não hay thể xuất huyết não.
Dựa vào các triệu chứng khởi đầu, thời gian toàn phát, dấu hiệu màng não phân biệt nhồi máu não và xuất huyết não. Thường thì, xuất huyết não sẽ xảy ra nhanh hơn với biểu hiện nghiêm trọng hơn ngay từ đầu.
Dựa vào tính chất của dịch não tủy, hình ảnh chụp cắt lớp, dấu hiệu toàn thân như sốt hay không và bệnh nguyên, bệnh lý nền để phân loại.
Ngoài ra, các chẩn đoán phân biệt với u não, apxe não, động kinh cục bộ, tụ máu dưới màng cứng mạn tính.
Điều trị bệnh tai biến mạch máu não
Dùng thuốc
Điều trị tai biến mạch máu não với mục tiêu là duy trì đời sống sinh hoạt cho bệnh nhân, khu trú tổn thương não, không để tổn thương lan rộng, giảm thiểu tối đa các di chứng và biến chứng.
Dùng thuốc giúp lưu thông tuần hoàn máu não trở lại, tránh tình trạng tắc mạch, huyết khối, cục máu đông. Qua đó các thuốc được sử dụng bao gồm:
- Thuốc làm tiêu hủy các cục máu đông sau khoảng từ 3 đến 6 giờ kể từ khi có triệu chứng tai biến. Các thuốc như urokinase, rt – TPA. Thuốc giúp làm lưu thông mạch máu tuy nhiên chống chỉ định khi bệnh nhân đã bị xuất huyết não và một số trường hợp khác.
- SỬ dụng thuốc chống đông. Thuốc chống đông được sử dụng chủ yếu là heparin. Thuốc chống đông giúp tránh hiện tượng tạo cục máu đông dùng trong các trường hợp nguyên nhân tắc mạch từ tim.
- Thuốc chống ngưng tập tiểu cầu thường được sử dụng để dự phòng, đặc biệt hay dùng aspirin.
- Các thuốc giãn mạch não trong trường hợp mạch não hẹp, co mạch não: Naftidrofuryl.
Bên cạnh đó, sử dụng các thuốc có tác dụng bảo vệ tế bào não: thuốc chẹn kênh calci, thuốc kháng glutamate, thuốc ức chế gốc tự do, thuốc kháng serotonin.
Sử dụng các thuốc có tác dụng điều trị triệu chứng:
- Thuốc ổn định huyết áp, dùng dopamin cho trường hợp huyết áp giảm mạnh, dùng các thuốc điều trị tăng huyết áp nếu huyết áp tăng cao như thuốc chẹn kênh calci, thuốc ức chế men chuyển, thuốc lợi tiểu.
- Thuốc chống co giật: phenytoin, valium.
- Điều trị giúp cân bằng nước điện giải.
- Thuốc chống phù não: manitol.
Cùng với việc sử dụng các thuốc cần kết hợp với việc chăm sóc và các phương pháp vật lý trị liệu giúp hồi phục chức năng.
Không dùng thuốc
Trường hợp bệnh nhân bị tai biến mạch máu não thể nặng như tổn thương lớn, sâu, người cao tuổi có bệnh lý nền,… phải cần đến sự can thiệp bằng phẫu thuật.
Mẹo dân gian
Theo dân gian, có một số phương pháp đơn giản có thể dùng để hỗ trợ điều trị bệnh tai biến mạch máu não như: Ngâm chân bằng nước ấm hoặc nước gừng sắc lên giúp cho mạch máu được lưu thông tốt, tăng hiệu quả điều trị bệnh.
Dùng gừng, tỏi, hoa hòe, đậu tương lên men có tác dụng phòng ngừa tai biến mạch máu não hiệu quả.
Phòng ngừa bệnh tai biến mạch máu não
Để phòng tránh tai biến mạch máu não bạn cần thực hiện một lối sống khoa học, tích cực:
- Chế độ ăn nhiều rau, ít chất béo tránh béo phì, mắc bệnh mỡ máu.
- Hạn chế sử dụng rượu bia, thuốc lá, chất kích thích do chúng có những chất độc với tế bào thần kinh, gây co mạch, dẫn tới nguy cơ cao bị các bệnh tim mạch.
- Chế độ ăn ít muối để tránh tăng huyết áp có thể dẫn tới vỡ mạch máu não.
- Tập thể dục thường xuyên giúp cho tim mạch khỏe mạnh, lưu thông tuần hoàn tốt.
Đối với những người có các bệnh lý như đái tháo đường, xơ vữa động mạch, bệnh tim mạch cần phải đặc biệt chú ý, kiểm tra sức khỏe thường xuyên, đo huyết áp, nhịp tim hàng ngày, kiểm soát chế độ ăn để kiểm soát đường máu, mỡ máu.
Một số câu hỏi thường gặp
Tai biến nhẹ là gì?
Tai biến nhẹ là một loại thiếu máu não, tuy nhiên nó chỉ diễn ra trong một thời gian ngắn, thoáng qua trong vài phút vài giờ, sau đó các triệu chứng hết hoàn toàn, cơ thể trở về trạng thái bình thường. Tuy nhiên, tai biến nhẹ là một yếu tố nguy cơ dẫn tới tai biến mạch máu não thể nặng, dẫn tới nguy cơ tử vong cao, nhưng do thoáng qua nên nhiều người chủ quan.
Tai biến nhẹ có các biểu hiện là xuất hiện một cách đột ngột, đau nhức đầu dữ dội, ù tai, hoa mắt, chóng mặt, mất phương hướng, mất thăng bằng, khó nói, nói lắp, nói không rõ ràng, yếu cơ, tay mất sức, khó vận động, giảm hoặc mất thị lực, đột nhiên không nhìn thấy gì trong thời gian ngắn, tê, đau như kim châm ở nửa thân trên, các đầu chi, mất nhận thức trong một thời gian ngắn.
Bệnh tai biến mạch máu não có chữa được không?
Bệnh tai biến mạch máu não nếu chỉ ở thể nhẹ, bệnh nhân sớm phát hiện, điều trị kịp thời thì có thể hồi phục hoàn toàn.
Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân không được phát hiện sớm, điều trị kịp thời dẫn tới bệnh ở thể nặng, khi đó việc điều trị trở nên rất khó khăn và tỉ lệ tử vong cao, để lại nhiều di chứng hậu quả nặng nề. Khi đó, khả năng hồi phục của bệnh nhân cũng thấp hơn, chủ yếu cần dùng thuốc điều trị lâu dài hoặc phải phẫu thuật kịp thời.
Cách sơ cứu người bị tai biến như thế nào?
Để bệnh nhân ở tư thế nằm, nằm ở nơi thoáng mát, tránh đông người gây thiếu O2 cho bệnh nhân, để bệnh nhân ở tư thế kê cao đầu.
Nới lỏng quần áo để bệnh nhân dễ thở, tuần hoàn dễ lưu thông.
Nếu bệnh nhân có biểu hiện nôn, cần để đầu bệnh nhân nghiêng sang một bên để tránh thức nôn tràn vào mũi gây sặc, khó thở.
Nếu bệnh nhân lên cơn co giật, cần tránh cho bệnh nhân cắn vào lưỡi bằng cách đặt một miếng vải vào miệng bệnh nhân.
Trong quá trình đó, quan sát kĩ biểu hiện của bệnh nhân để thông tin cho bác sĩ.
Ăn gì để ngăn ngừa nguy cơ tai biến mạch máu não?
Để ngăn ngừa nguy cơ tai biến mạch máu não, bệnh nhân nên ăn những thực phẩm tốt cho tim mạch, tốt cho não bộ, tránh nguy cơ tiểu đường, mỡ máu, tăng huyết áp như các loại thực phẩm giàu omega 3, 6, 9 như cá, dầu thực vật, ăn các loại rau, củ quả để cung cấp vitamin, chất xơ.
Bệnh nhân nên tránh ăn thức ăn nhiều muối, hạn chế ăn đồ chiên rán nhiều dầu mỡ.
Trên đây là toàn bộ bài viết về tai biến mạch máu não. Hi vọng rằng qua bài viết này, các bạn có thể nắm được rõ hơn về thông tin, mức độ nguy hiểm cũng như cách phòng tránh tai biến mạch máu não.
