Sâm Ngọc Linh: công dụng, phân bố, đặc điểm nhận dạng thật giả

Những điều cần biết về Sâm Ngọc linh

Giới thiệu

Sâm Ngọc Linh được khám phá vào khoảng những năm 1970, là loại sâm được phát hiện thứ 20 trên thế giới. Sâm Ngọc Linh được ghi nhận là một trong năm loại sâm tốt nhất trên thế giới, chứa nhiều giá trị dinh dưỡng, hỗ trợ tốt trong việc nâng cao sức khỏe và sức đề kháng cho cơ thể. Sau nhiều nghiên cứu đánh giá, hiện nay sâm Ngọc Linh được coi là một loại dược liệu thượng đẳng, ý chỉ loại dược liệu có nhiều công dụng tốt cho sức khỏe.

Ở Việt Nam, sâm Ngọc Linh còn được biết tới với nhiều tên gọi khác nhau như sâm Việt Nam, sâm trúc, sâm khu năm, củ ngải rọm, cây thuốc giấu. Sâm Ngọc Linh có tên khoa học là Panax vietnamensis thuộc họ Cuồng Cuồng (Araliaceae).

Nguồn gốc

Sâm Ngọc Linh được cho rằng đã được tìm thấy tại Quảng Nam và Kon Tum vào năm 1973. Trong một lần đi tuần tra, vô tình các cán bộ y tế đã tìm thấy loại sâm này ở độ cao 1800 mét so với mực nước biển. Nguồn gốc của loài sâm này được lưu truyền lại trong cộng đồng dân tộc thiểu số chứ chưa có ghi chép chính xác nào cả. Đối với các dân tộc thiểu số, loài thảo dược vô cùng quý hiếm vì khả năng kì diệu của nó, có thể chữa nhiều căn bệnh và bồi bổ sức khỏe. Nhận thấy giá trị lớn trong loài sâm này, nhiều cuộc tìm kiếm khu vực phân bố loại thảo dược này được tổ chức, nhằm nghiên cứu kỹ lưỡng về sâm Ngọc Linh và phát triển quy mô thu hái để phục vụ trong lĩnh vực y tế.

Quá trình thu hái

Sâm Ngọc Linh được nuôi trồng trong điều kiện thích hợp, sau 3 năm thì có thể tiến hành thu hoạch rễ cây để sử dụng. Loại thảo dược này thường được tiến hành thu hái vào mùa đông. Rễ cây sau khi thu hoạch được đem rửa sạch, sau đó phơi khô hoặc sấy khô để bảo quản.

Thành phần dược chất

Qua quá trình nghiên cứu và tách chiết các hợp chất có trong Sâm Ngọc Linh của Bộ y tế Việt Nam cho thấy trong loại sâm này có chứa tơi 52 loại hợp chất saponin khác nhau, trong đó có 26 hợp chất saponin đã xác định được cấu trúc hoàn thiện và được công bố rộng rãi. Hàm lượng saponin chứa trong Sâm Ngọc Linh cao hơn hẳn so với các loại sâm khác, mang tới giá trị hoàn toàn khác biệt, đóng vai trò như một loại thảo dược quý không thể thiếu. Ngoại 52 hợp chất saponin, các nhà khoa học còn tìm thấy một số hợp chất khác như hợp chất polyacetylen (7 loại); 17 loại acid amin khác nhau (phenylalanine, lysine, leucine, isoleucine, threonine, valine, tryptophan, methionine); các nguyên tố vi lượng (sắt, đồng, coban, kali); hợp chất daucosterol, glucid, lipid, tinh dầu, vitamin E, vitamin B2, vitamin B12.

Các đặc điểm về dược liệu Sâm Ngọc Linh

Mô tả thực vật

Sâm Ngọc Linh có hình dáng dài, hình trụ thẳng đứng, màu hơi tím hoặc màu lục, thân chính lớn, có đường kính khoảng 4 cho đến 8 cm. Từ thân rễ chia thành nhiều rễ nhỏ có đường kính từ 1 cho đến 2 cm, mọc lan ngang trên bề mặt đất hoặc nằm sâu trong đất.

Lá sâm Ngọc Linh mọc theo từng đốt, mỗi đốt cách nhau khoảng ½ cho đến 1 cm. Vào 3 năm đầu tiên của sâm Ngọc Linh, cây sẽ chỉ mọc duy nhất một lá và không rụng. Từ năm thứ tư trở đi, cây mọc thêm khoảng 2-3 lá. Lá mọc theo dạng lá kép hình chân vịt, mọc vòng, mỗi vòng khoảng 3-5 lá. Cuống lá dài từ 6 cho đến 12mm, mang 5 lá chét xung quanh. Lá chét hình bầu dục, có đầu hơi nhọn, mép có răng cưa, có lông ở hai mặt lá. Trong các lá chét thì lá chét ở giữa có kích thước lớn nhất, dài khoảng 13cm và rộng khoảng 4 cm.

Hoa sâm Ngọc Linh thường mọc ở dưới các lá có vị trí thẳng với thân. Hoa mọc theo hình tán đơn, có phần cuống dài từ 10 cho đến 20 cm. Ở phần cuống tán hoa có thể mọc thêm các tán phụ hoặc mọc thêm hoa dưới tán chính. Mỗi tán có khoảng 60 cho đến 100 hoa. Các hoa có màu vàng nhạt, hoa 5 cánh, 5 nhị, 1 vòi nhụy.

Quả sâm Ngọc Linh nhỏ, khoảng 1 cm. Quả non có màu xanh, sau đó dần chuyển sang màu vàng lục. Quả chín có màu đỏ cam, trên đầu quả có một số chấm đen xuất hiện. Quả mọc ở trung tâm tán lá, mỗi quả có 2 hạt. Trung bình ước tính một cây sâm Ngọc Linh có khoảng 10 cho đến 30 quả.

Hình ảnh cây Sâm Ngọc Linh:

Phân bố

Sâm Ngọc Linh mọc chủ yếu ở các tỉnh miền Trung Trung Bộ của Việt Nam. Hai địa điểm tìm thấy Sâm Ngọc Linh nhiều nhất là núi Ngọc Linh, huyện Đăk Tô, Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum và huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam. Ngoài ra sâm Ngọc Linh còn phân bố ở một số địa điểm khác như núi Ngọc Am, Quảng Nam; núi Ngọc Lum, xã Phước Lộc, huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam.

Bộ phận dùng

Phần thần rễ và củ sâm Ngọc Linh là hai bộ phận chủ yếu được sử dụng, ngoài ra rễ con và lá cây sâm Ngọc Linh cũng có thể dùng để chế biến làm thuốc. Các bộ phận sau khi được thu hoạch cần được phơi khô và bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát.

Tính vị, quy kinh

Sâm Ngọc Linh có vị đắng, không độc.

Các bản ghi chép thường qui Sâm Ngọc Linh vào kinh tâm và thận.

Xem thêm: Nấm Linh Chi: Tác dụng, Cách sử dụng, Uống nhiều có tốt không?

Phân loại Sâm Ngọc Linh

Hiện nay người ta chủ yếu phân loại sâm Ngọc Linh dựa trên địa điểm mà nó được nuôi trồng. Phụ thuộc vào điều kiện thổ nhưỡng và điều kiện nuôi trồng sẽ cho ra các loại sâm Ngọc Linh với chất lượng khác nhau. Trên thị trường hiện nay sâm Ngọc Linh được chia thành 4 loại:

• Sâm Ngọc Linh Kon Tum
• Sâm Ngọc Linh Quảng Nam
• Sâm Ngọc Linh giống
• Sâm Ngọc Linh rừng

Ngoài ra có thể phân loại thành sâm Ngọc Linh trồng và sâm Ngọc Linh tự nhiên. Trong đó sâm Ngọc Linh tự nhiên được coi là quý hiếm vì chứa giá trị dinh dưỡng cao hơn. Sâm Ngọc Linh tự nhiên gồm 3 loại nhỏ là sâm Ngọc Linh lộ thiên, sâm Ngọc Linh bán lộ thiên, sâm Ngọc Linh ngậm thổ.

Sâm Ngọc Linh lần đầu được phát hiện tại ngọn núi Ngọc Linh, giữa 2 tình Kon Tum và Quảng Nam. Các chuyên giá phân tích được vùng đất này là nơi thích hợp nhất cho chúng phát triển. Do đó chất lượng, hàm lượng dinh dưỡng sẽ đạt mức tối ưu, giá thành cũng rất cao.

Hiện nay cũng đã có nhiều dự án trồng Sâm Ngọc Linh trên núi Ngọc Linh, khi thu hoạch hàm lượng hoạt chất cũng gần tương đương so với sâm mọc tự nhiên.

Các tác dụng của Sâm Ngọc Linh

Sâm Ngọc Linh chứa 52 loại hợp chất saponin khác nhau, mới tới nhiều công dụng tuyệt vời trong phòng ngừa và điều trị bệnh tật. Một số công dụng chính của sâm Ngọc Linh đã được công bố:

• Kháng khuẩn chống viêm, ức chế sự phát triển của vi khuẩn chủng Streptococcus (chủng vi khuẩn gây viêm hầu họng, viêm phế quản); hỗ trợ điều trị viêm phế quản và ngăn sự tái phát của các cơn hen; làm giảm triệu chứng đau thắt trong hen phế quản cấp tính.
• Cung cấp nguồn năng lượng dồi dào cho cơ thể, tăng cường sức đề kháng và sức khỏe cho cơ thể, giúp cơ thể chống lại sự mệt mỏi và có thể thích nghi với những điều kiện bất lợi xung quanh (vận động nhiều, làm việc căng thẳng kéo dài, tập luyện với cường độ cao); hỗ trợ điều trị suy nhược cơ thể, suy dinh dưỡng, chữa bệnh còi xương ở trẻ nhỏ.
• Hỗ trợ tăng cường sức khỏe sinh lý cả nam giới và nữ giới, cân bằng nội tiết tố trong cơ thể, kích thích quá trình sản xuất hormone sinh dục, tăng ham muốn, hỗ trợ điều trị yếu sinh lý.
• Các hoạt chất chống oxy hóa, loại bỏ các gốc tự do trong tế bào, làm chậm quá trình lão hóa của các tế bào, làm chậm quá trình lão hóa của cơ quan, tăng cường hệ thống miễn dịch của cơ thể.
• Kích thích quá trình sản xuất máu trong cơ thể.
• Hỗ trợ điều trị cho bệnh nhân đái tháo đường.
• Hỗ trợ chức năng hệ thần kinh, tăng cường khả năng tập trung, tăng cường trí óc; hỗ trợ điều trị căng thẳng lo âu kéo dài; chống stress hay trầm cảm.
• Cung cấp nguồn chất dinh dưỡng dồi dào, nâng cao sức khỏe cho bệnh nhân bị ung thư.
• Tăng cường chức năng gan, tăng cường chức năng thải độc cho gan, tăng cường yếu tố bảo vệ gan, thúc đẩy quá trình tái tạo các tế bào bị tổn thương.
• Cân bằng nồng độ cholesterol máu, giảm tỷ lệ bị xơ vữa động mạch.
• Ngăn ngừa sự phát triển của các khối u, hỗ trợ điều trị u lành tính.
• Điều hòa hoạt động tim mạch, chống loạn nhịp tim và hạ huyết áp.

Video tổng quan về công dụng của Sâm Ngọc Linh:

Sử dụng Sâm Ngọc Linh Quảng Nam đúng cách như thế nào

Sâm Ngọc Linh ngâm rượu

• Chuẩn bị phần thân rễ và củ Sâm Ngọc Linh, rửa sạch đất cát và để ráo nước.
• Chuẩn bị rượu ngon khoảng 40 độ trong một bình thủy tinh lớn phù hợp với kích thước của sâm ngọc linh.
• Ngâm ngập Sâm Ngọc Linh trong phần rượu đã chuẩn bị. Tỷ lệ ngâm 1kg Sâm Ngọc Linh với 10 lít rượu.
• Ngâm tối thiểu 2 tháng thì có thể bắt đầu sử dụng. Khuyến cáo mỗi ngày sử dụng từ 50 cho đến 100 mL rượu để bồi bổ cơ thể.
• Bài thuốc này đơn giản, dễ thực hiện, phù hợp cho đối tượng ở độ tuổi trung niên và không có mắc bệnh lý kèm như cao huyết áp, bệnh tim mạch, bệnh ung thư, người cao tuổi; phụ nữ đang trong thai kỳ và phụ nữ đang cho con bú cũng không nên sử dụng.

Sâm Ngọc Linh ngâm mật ong

• Chuẩn bị phần thân rễ và củ Sâm Ngọc Linh, rửa sạch đất cát và để ráo nước.
• Thái lát mỏng sau đó ngâm cùng với mật ong. Nên ngâm cùng mật ong nguyên chất, rồi đậy nắp kín để bảo quản.
• Khi cần sử dụng có thể lấy trực tiếp ra ngậm. Mỗi ngày có thể ngậm từ 3 cho đến 5 lát để bồi bổ sức khỏe.
• Bài thuốc phù hợp với nhiều đối tượng, thích hợp sử dụng cho người cao tuổi, người đang ốm cần hồi phục thể lực.

Sâm Ngọc Linh sử dụng trực tiếp

Sâm Ngọc Linh dạng tươi có thể được sử dụng trực tiếp. Sau khi rửa sạch phần đất cát trên thân rễ hoặc củ thì thái lát mỏng và ngậm trực tiếp khoảng 15 phút. Phần thái lát chưa sử dụng có thể bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh từ 2 cho đến 3 ngày.

Sâm Ngọc Linh hầm thuốc bắc

• Sử dụng 5, 6 lát sâm Ngọc Linh đem hầm cùng với 1 thang thuốc bắc. Mỗi tuần sử dụng từ 1 tới 2 lần để có được hiệu quả tốt nhất.
• Bài thuốc phù hợp với người có sức khỏe kém, người mới ốm dậy cần hồi phục thể lực, người cao tuổi, bệnh nhân đang trong giai đoạn điều trị ung thư.
• Bài thuốc đơn giản, dễ thực hiện, là một trong những phương pháp hiệu quả khi sử dụng sâm Ngọc Linh.
• Bài thuốc có hiệu quả cao trong việc bồi bổ cơ thể, nâng cao sức khỏe tối ưu.

Sâm Ngọc Linh pha trà

• Sử dụng vài lát sâm Ngọc Linh vào ấm, tráng qua một lần bằng nước sôi.
• Cho tiếp một lượng nước sôi khác vào, ủ trong vòng 15 phút là có thể sử dụng. Sau khi hết lượng nước đầu có thể thêm tiếp nước lần 2. Các lượt nước sau sẽ loãng hơn so với lần đầu. Khi nước trà đã quá nhạt thì đổi lát khác để pha trà.
• Phần bã có thể nhai hoặc ngậm.
• Cách sử dụng này phù hợp với mọi đối tượng, đặc biệt là người cao tuổi.

Nấu cháo Sâm Ngọc Linh

• Thân rễ và củ sâm Ngọc Linh rửa sạch, thái lát nhỏ, đem nấu với nước. Dùng phần nước này nấu cùng gạo để làm thành cháo.
• Sử dụng lúc cháo còn ấm.
• Cách sử dụng này phù hợp với mọi đối tượng, đặc biệt là người cần hồi phục cơ thể sau khi ốm dậy, người có hệ tiêu hóa kém.

Lá Sâm Ngọc Linh khô

Tuy không chứa nhiều giá trị dinh dưỡng như phần củ hoặc thân rễ sâm Ngọc Linh, nhưng lá Ngọc Linh cũng có nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe. Lá sâm Ngọc Linh dùng để sắc nước, hãm trà, ngâm rượu cho nhiều lợi ích tốt.

• Sắc nước: nấu 5 gam lá sâm Ngọc Linh cùng với khoảng 500 mL nước trong khoảng 15 cho đến 20 phút, lọc lấy nước uống.
• Ngâm rượu: ngâm lá với một lượng rượu vừa đủ. Sau 1 tháng có thể sử dụng.
• Làm trà sâm túi lọc.

Liều khuyến cáo sử dụng sâm Ngọc Linh (bột chiết)

• Đối với trẻ nhỏ và người lớn, người cao tuổi: sử dụng 50-200 mg/kg thể trọng.
• Liều 10 gam/ ngày: bổ sung nâng cao thể chất, tăng cường sức khỏe.
• Liều 20 gam/ ngày: tác dụng an thần, gây ngủ
• Liều 30-40 gam/ ngày: tác dụng giảm đau, có tác dụng trên cả bệnh nhân đang bị ung thư.

Những lưu ý khi sử dụng Sâm Ngọc Linh Kon Tum

Ai không nên dùng loại sâm này?

Sâm Ngọc Linh tuy bổ dưỡng nhưng một số đối tượng không nên sử dụng loại sâm này:

• Phụ nữ đang mang thai không nên sử dụng sâm Sâm Ngọc Linh vì tăng co bóp thành tử cung, làm ảnh hưởng tới thai nhi.
• Người bị suy giảm chức năng hệ tiêu hóa.
• Không nên sử dụng sâm ngọc linh cho trẻ em nếu không thực sự cần thiết.
• Sử dụng sâm Ngọc Linh buổi tối có thể gây mất ngủ, vì vậy người cao tuổi không nên sử dụng sâm Ngọc linh vào buổi chiều hoặc tối.

Một số lưu ý trong quá trình sử dụng sâm Ngọc Linh

• Không sử dụng kèm sâm Ngọc Linh cùng với hải sản hoặc củ cải vì có thể làm suy giảm tác dụng của sâm.
• Không nên sử dụng nồi kim loại để nấu sâm Ngọc Linh vì làm giảm tác dụng của sâm.
• Trong quá trình sử dụng kết hợp tập luyện thể dục thể thao để nâng cao sức đề kháng.
• Xây dựng chế độ ăn uống dinh dưỡng, hạn chế sử dụng các chất kích thích như rượu, bia, thuốc lá. Nghỉ ngơi điều độ.
• Không sử dụng đồng thời nước chè và nước sâm. Uống hai loại nước này cách nhau tối thiểu 2 giờ.

Tác dụng phụ có thể gặp phải

Sâm Ngọc Linh là thảo dược tự nhiên nên lành tính, an toàn đối với người sử dụng, không chứa chất gây độc và có thể sử dụng lâu dài mà không gây bất lợi đối với cơ thể.

Theo nghiên cứu cho thấy liều sử dụng sâm ngọc linh lên tới 34 gam/ kg thể trọng cũng không gây tác dụng không mong muốn trên cơ thể người dùng. Tuy nhiên để đảm bảo được hiệu quả tốt nhất, người dùng nên tuân theo hướng dẫn điều trị của bác sĩ.

Hướng dẫn phân biệt Sâm Ngọc Linh thật – giả

Trên thị trường hiện nay có nhiều loại sâm Ngọc Linh, trong đó có cả hàng thật và hàng giả. Để mua được sản phẩm sâm Ngọc Linh chính hãng, có một số cách phân biệt sâm Ngọc Linh như sau:

Sâm Ngọc Linh thường bị làm giả bằng củ tam thất hoang (hay còn gọi là sâm vũ diệp). Họ có thể trà trộn hoặc lấy chính củ tam thất hoang và “hô biến” thành sâm ngọc linh với giá bán hàng chục triệu đồng.

Phân biệt sâm Ngọc Linh qua mùi vị:

• Sâm Ngọc Linh thật có vị đắng ban đầu, sau đó ngọt dần, có hương thơm và vị bùi đặc trưng.
• Sâm Ngọc Linh giả nhai thấy nhiều xơ, có vị ngái, sau khi ăn một lúc cảm thấy sượng sượng ở cổ họng.

Phân biệt sâm Ngọc Linh qua vỏ ngoài:

• Sâm Ngọc Linh thật có vỏ ngoài mỏng, nhắn, không xù xì, rửa sạch đất có màu vàng nâu hoặc xanh xám.
• Sâm Ngọc Linh giả có lớp vỏ dày, màu nâu sậm, xù xì.

Phân biệt sâm Ngọc Linh qua lá:

• Sâm Ngọc Linh thật có lá mỏng mềm, mỗi vòng có 3-5 lá, mép răng cưa nhỏ, bé và đều.
• Trong khi lá Sâm Ngọc Linh giả cứng, dày, màu xanh đen, răng cưa lớn.

Phân biệt sâm Ngọc Linh qua đốt sâm:

• Sâm Ngọc Linh thật có đốt có vết lõm (gọi là mắt sâm), mắt mọc lệch nhau, có hình ốc vặn không tròn. Sâm Ngọc linh càng lâu năm thì đốt càng bị biến dạng nhiều, tạo thành nhiều ngấn, nhiều nếp nhăn, các đốt không đè lên nhau.
• Sâm Ngọc Linh giả thì các mắt tròn hẳn, mọc thẳng hàng.

Phân biệt sâm Ngọc Linh qua cành sâm

• Sâm Ngọc Linh thật: cành vươn cao, nhỏ, cứng, khó bẻ gãy do cấu trúc nhiều sợi xơ bên trong.
• Sâm Ngọc Linh giả: cành to, mềm, dễ bẻ gãy.

Để biết được chính xác nhất thì cần đem sâm Ngọc Linh tới các cơ quan kiểm nghiệm, để xác định đúng các thành phần có trong thảo dược.

Cách tính tuổi Sâm ngọc linh

Tính tuổi của sâm Ngọc Linh dựa trên số lượng mắt (vết sẹo) trên phần củ. Do đặc điểm sinh trưởng của cây, mỗi năm trên thân củ sâm sẽ có một vết sẹo mới, tương ứng với một mắt được tạo thành. Vì vậy chỉ cần xác định chính xác lượng mắt trên củ có thể biết được độ tuổi của sâm Ngọc Linh, kết quả cho độ chính xác cao tới 99%.

Tham khảo: Sâm Cau: Phân loại, tác dụng, cách ngâm rượu đúng cách

Giá bán Sâm Ngọc Linh trên thị trường

Giá bán sâm Ngọc Linh trên thị trường hiện nay phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như tuổi của sâm Ngọc Linh, chất lượng, nhu cầu mua, kích thước của củ sâm. Củ sâm càng lớn thì giá trị khi mua bán càng cao. Trung bình 1kg sâm tươi có giá từ 60 cho đến 150 triệu đồng.

Heal Central đã tham khảo được bảng so sánh giá cả giữa các loại sâm Ngọc Linh: