Tác giả: Thạc sĩ Bác sĩ Đặng Thanh Tuấn – Trưởng khoa hồi sức Ngoại Bệnh viện nhi đồng 1.
Trong thực tiễn sử dụng máy thở, các bạn bị rối khi nghe khái niệm độ giãn nở, lúc thì tĩnh, lúc thì động. Vậy thì phân biệt chúng như thế nào?
Độ giãn nở là một đặc tính của hệ thống hô hấp (bao gồm phổi và thành ngực) cho biết nó có dễ dàng được bơm phồng lên hay không khi chúng ta áp dụng một áp lực cho nó. Cách tính độ giãn nở là tỷ lệ của thể tích bơm phồng lên chia cho áp lực áp dụng.
Compliance = ΔV/ΔP
Đơn vị của nó là ml/cmH2O.
https://drive.google.com/file/d/1uefKcEQ6WtfStSJt63WL-2Bc_c1qdAp5/view?fbclid=IwAR1JjZ6yniHUp8PEx3VUZDk0taZYk-Cu4RR9ZLpaa2aWyj61rkRCMijZ1bw
Để đo đạc độ giãn nở tĩnh (static compliance, Cstat) bạn cần biết công thức tính của nó:
Static compliance = Tidal Volume / (Pplat – PEEPtot).
Như vậy để đo cho kết quả đúng của Cstat khá là phiền phức.
Đầu tiên các bạn cũng phải chuẩn bị bệnh nhân như khi bạn thực hiện thao tác đo Pplat như trong bài trước tôi đã đề cập. Nghĩa là bạn phải:
- Hút đàm sạch cho đường thở thông.
- Bơm bóng chèn cho đường thở kín.
- Dùng thuốc an thần cho bệnh nhân không thở chủ động khi đo.
Sau đó bạn phải thực hiện 2 thao tác như sau:
- Thao tác nhấn inspiratory pause để bạn có kết quả Plateau pressure (Pplat).
- Thao tác nhấn expiratory pause để bạn có kết quả của total PEEP (PEEPtot).
Và dựa vào tidal volume của bệnh nhân bạn sẽ tính được Cstat. Để giảm công việc cho BS, một số loại máy thở hỗ trợ chúng ta tính toán dùm để cho ra kết quả nhanh chóng hơn.
Hình 1. Các trị số áp lực trên đường cong áp lực – thời gian.
Cstat, ngoài việc đánh giá đơn thuần dộ giãn nở hệ hô hấp (cho biết độ nặng của bệnh), nó còn được sử dụng trong một số thủ thuật khác, điển hình như thủ thuật tìm PEEP tối ưu. Khi làm thủ thuật tìm PEEP tối ưu dựa vào kết quả Cstat tốt nhất, bạn phải lập đi lập lại thao tác này rất nhiền lần ở mỗi mức PEEP khác nhau, vì vậy đó là một việc làm rất ư là vất vả. Ngoại trừ chuyện bạn lấy số liệu để làm luận án Tiến sĩ, chả có bác sĩ lâm sàng nào sử dụng Cstat để đánh giá PEEP tối ưu cả.
Hình 2. Đo Pplat, R và C trên máy PB840.
Vậy là khi đó người ta sẽ sử dụng độ giãn nở động (dynamic compliance, Cdyn).
Cdyn có cái ưu điểm là nó luôn luôn hiển thị trong data của bảng theo dõi bệnh nhân trên máy thở. Có nghĩa là nó hiển thị theo từng nhịp thở. Bạn có thể nhìn thấy nó mà không phải làm bất cứ thao tác gì.
Tại sao vậy? Để hiểu bạn cần biết công thức tính của compliance động:
Dynamic compliance = Tidal Volume / (Ppeak – PEEPe).
Theo công thức này bạn sẽ thấy phần “tử số” của Cstat và Cdyn thì giống nhau, đó là tidal volume, nhưng phần “mẫu số” thì hoàn toàn khác nhau.
Thứ nhất: Ppeak và PEEPe (PEEP cài đặt) là có sẳn và không cần thao tác gì để đo đạc cả. Thứ hai: vì Ppeak > Pplat và PEEPe < PEEPtot, cho nên “mẫu số” của Cdyn luôn luôn lớn hơn “mẫu số” của Cstat, do đó trị số của Cdyn bao giờ cũng nhỏ hơn trị số Cstat.
Hình 3. Trị số Cdyn, Rdyn trên máy PB840.
Tuy nhiên điều quan trọng là chúng ta áp dụng chúng khi nào. Khi các bạn không cần chú ý đến “giá trị thật” của Cdyn, mà chỉ quan tâm đến “xu hướng” của nó thì bạn sẽ thấy “xu hướng” của Cdyn cũng giống y như “xu hướng” của Cstat.
Ở bệnh nhân ARDS, do không có bất thường gì về sức cản đường thở cho nên Ppeak thường cao hơn Pplat khoảng 3-4 cmH2O, sự đóng góp này cố định không thay đổi. Mặc khác, cũng do không có bất thường gì đường thở nên ít khi xảy ra bẫy khí, do đó PEEPtot xấp xỉ PEEPe. Cho nên, thay vì theo dõi sự thay đổi của Cstat rất nhiêu khê, bạn chỉ cần theo dõi Cdyn, có sẳn ngay trên máy, rất tiện dụng và không đòi hỏi thao tác kỹ thuật gì cả.
Tóm tại, khi cần số liệu chính xác để làm nghiên cứu thì bạn dùng Cstat. Còn trong thực hành lâm sàng hàng ngày, bạn nên sử dụng Cdyn cho nó đỡ phần vất vả nhé.
